Bilgisayar ağlarının oluşturulma nedenlerinden biri, kişilerin, bir yerden diğerine (hızlı ve güvenli bir şekilde) elektronik ortamda mektup gönderme ve haberleşme isteğidir. e-posta (electronic mail, e-posta), bu amaçla kullanılan servislere verilen genel addır. Internet ve diğer ağlar üzerinde kullanılan pek çok e-posta sistemleri vardır. SMTP (Simple Mail Transfer Protocol, TCP/IP protokolu), IBM PROFS (Professional Office System), SNADS (SNA Distributed Systems), VaxMail bunlardan bazılarıdır. Son zamanlarda, farklı sistemler arasında e-posta gönderilmesini sağlamak için X.400 isminde bir mesajlasma protokolü de bazı merkezlerde (özellikle Avrupa ve Kanada) kullanılmaktadır.
e-posta, başlangıçta sadece düz yazı mesajlar göndermek amacıyla geliştirilmişken, 1995'li yıllardan sonra geliştirilen tekniklerle, e-posta içinde kompozit yapıların (resim, ses, video, html dökümanları, çalışabilir program vb) kullanımı mümkün hale gelmiştir. Ancak, henüz tüm e-posta programları bu tip formatları desteklememektedir.
e-posta'nın kullanım yerlerinden biri de, "e-posta tabanlı bilgi alma" servisleridir. "on-line" tarama yapmak yerine, bir e-posta mesajı içinde gerekli komutları vererek tarama yapmak ve sonuçları yine e-posta ile istemek bazı durumlarda çok kullanışlıdır.
e-posta, üyelik tabanlı bilgi servislerinde de yaygın olarak kullanılan bir servistir.
Birisine bir mektup gönderdiğinize göre bu mektubun gideceği bir geçerli adres olmalı. Elektronik ortamda bu adres, "e-mail (e-posta) adresi" olarak adlandırılır. e-posta adresi, çoğunlukla, kişinin kullanıcı numarası ve kullandığı sistemin internet/bitnet vb adresinden oluşur. gokcol@sariyer.cc.itu.edu.tr , akgul@bilkent.edu.tr, kgf@ehb.itu.edu.tr, ucgokcol@TRITU.bitnet örnek e-mail adresleridir.
Dikkat edilirse adres, @ işareti ile ayrılmış iki kısımdan oluşur. İlk kısım kişinin kendi sistemindeki kullanıcı numarası; ikinci kısım ise, bulunduğu sistemin adresini belirtir. Bazı sistemler ilk kısımdaki kullanıcı numarası yerine başka isimlere de izin verir (aliasing). Bazı farklı ağlarda (Compuserve, UUCP gibi) daha değişik e-posta adresleme formatları vardır.
3. Adresini bildiğim birisine nasıl e-posta gönderirim?
Bunun için öncelikle bir mail gönderme programına ihtiyacınız var. Sözgelimi, e-posta adresi falan@filan1.filan2.edu olan bir kişiye e-posta göndermek istiyorsunuz. Kullandığınız işletim sistemine bağlı olarak aşağıdakine benzer komutlar vererek mail ortamına geçebilirsiniz :
mail falan@filan1.filan2.edu
Bundan sonra, geriye sadece mailinizi göndermek kalıyor. Bu da kullandığınız mail programına göre değişiklik gösteren bir işlem.
Günümüzde kullanılan e-posta programları, genellikle can sıkıcı yazı diyalogları yerine, hoş görünümlü grafik arabirimlerle e-posta kullanımını/gönderilmesini oldukça kolaylaştırmışlardır. Aşağıda, Windows 95 altında kullanılan EUDORA (sürüm 2.54, freeware) isimli e-posta programında, yeni bir mail göndermek istediğinizde karşınıza gelen ekran görüntüsü var:
Burada görüldüğü gibi, iş sadece gerekli yerleri doldurmak ve boş sayfaya e-posta mesajını yazarak göndermekten ibaret !!!
Günümüzde kullanılan çoğu e-posta programları (unix için pine, elm; pc için Eudora, Pegasus Mail, E-Mail Connect, Windows Messaging; Netscape Mail gibi) benzer kullanıcı arabirimleri ve kullanım kolaylıkları sunarlar.
Popüler platformlarda kullanılan e-posta programları ile ilgili bilgiler CSS'nin ileriki sürümlerinde verilecektir (unix : pine, elm, mail; windows, Mac : eudora, vm/cms : mail)
4. e-posta programlarında görülen "From,To,Subject,Cc, Bcc, Forward To:" gibi kısaltmalar ne anlama gelir?
Bütün bu ibareler, e-postanın baş kısmıda (header) yer alır ve gönderilen e-posta ile ilgili bir takım "gönderme bilgileri"ni içerir.
Gönderilen her e-posta için, orijinal bir bir mesaj numarası üretilir. Her e-posta'nın mesaj numarası (Message ID) diğerinden kesinlikle farklıdır. Message ID'ler, özellikle, news feed'lerinin iletimlerinde önemlidir. Aşağıda, Eudora ile e-posta yazarken karşımıza gelen örnek bir mesaj alanı ve ilgili tanımlamalar görülmektedir. Diğer e-posta programları da benzer kullanıcı arayüzleri sunmaktadırlar.
Nickname (alias, Takma Ad), uzun ve karmaşık e-posta adresleri yerine sizin belirlediğiniz akılda kalan bir takım takma adlar tanımlamanıza verilen genel addır. Örnek olarak, gokcol@sariyer.cc.itu.edu.tr adresine karşılık olarak 'Orhan' diye bir nickname tanımlarsanız bundan böyle kullanıcı ismi yerine sadece "Orhan" yazabilirsiniz. Nickname tanımlama prosedürü kullanılan mail programının bir parçasıdır ve sistemden sisteme ufak değişiklikler gösterebilir. Ayrıca mail programına göre de değişir.
6. Signature (Imza) Nedir? Nasıl kullanılır?
Signature (imza), gönderdiğimiz her e-postanın sonuna otomatik olarak konulan, içeriği önceden hazırlanmış dosyalardır. Imza dosyaları, kullanılan e-posta programının bir parçasıdır. Kullandığınız e-posta programının seçenekleri arasında (eğer destekliyorsa) imza hazırlama/otomatik olarak e-posta sonuna ekleme servisleri vardır. İmza dosyalarında, genellikle, kişinin adı-soyadı, e-mail adresi, (varsa) web adresi, posta adresi, telefon/faks numaraları bulunur. İmza dosyalarında, birtakım "veciz" sözlere de rastlanmaktadır. Bunlar da, kişinin ilgisine göre, bir şarkının nakaratı, bir ata sözü vb olabilir. Bir e-posta ahlak kuralı olarak, eğer kullanıyorsanız, imza dosyalarınızı fazla uzun tutmamaya çalışın (En fazla 4-5 satır).
İmza desteği veren e-posta programlarına, Eudora, pine ve Pegasus Mail örnek olarak verilebilir.
e-posta kullananların karşılaştıkları en büyük sorunlardan biri de farklı kişilerden gelen maillerin birbirine karışmadan organizasyonunu nasıl sağlayacaklarıdır. Kişilerden gelen mailleri farklı dosyalarda tutma ve indeksleme sistemleri modern e-posta programlarının ayrilmaz parçaları olmuşlardır. Bunu sağlayan yapılara "folder" (bazı sistemlerde "notebook") adı verilir. Sözgelimi gokcol@sariyer.cc.itu.edu.tr 'den gelen tüm mailleri Orhan_inc, bu kullanıcıya giden tüm mailleri ise Orhan_out isimli "folder" larda tutarsam bunların organizasyonunu daha rahat yapmış olurum. Bazı mail programları folder içinde başka folder-lar tanımlanmasına da müsade edebilirler. Çok iyi folder desteği veren e-posta programlarına unix için pine, Mac ve Windows için Eudora, Windows için Pegasus Mail, ayrıca Netscape 2.x e-posta servisi örnek olarak verilebilir.
8. Attachment (eklenmiş dosya) nedir?
Normal e-postalarla birlikte, eğer istenirse, bir dosya da bu postanın sonuna eklenerek gönderilebilir. Bu, genellikle, "eklenecek" dosyanın adının e-postanın baş kısmında "Attahment:" şeklindeki bir alana yazılmasıyla olur. Eklenen dosya düz yazı yanında resim, ses, program vb içeren "binary" dosyalar da olabilir. Maili alan kişi, eğer kullandığı e-posta programı destekliyorsa, gönderilen dosyayı yerel diskine saklayabilir. Eklenmiş dosya kullanımı, mail programlarının bir özelliğidir. Standart bir şekilde hemen hemen tüm e-posta programları bu kullanımı desteklemektedir.
9. Bir BINARY dosyayı (program, sıkıştırılmış dosya vb) e-mail ile nasıl gönderebilirim?
Doğrudan gönderemezsiniz. Binary dosyalar pek çok standart olmayan karakterler (kontrol karakterleri) içerirler. Böyle dosyaları göndermenin yolu önce standart ASCII karakterleri kullanarak bir KODLAMA yapmaktır. Kodlama sonunda binary dosya sadece ascii karakterlerden oluşan, satır uzunlugu 64 karakter olan bir forma dönüşür. Artik bu dosyayı e-posta ile gönderebilirsiniz. Maili alan kişi bu kodlamanın tersini yaparak ascii dosyayı orijinal BINARY hale getirmelidir. Bu Binary-Ascii dönüşümünü yapan kodlama sistemine ENCODE ya da UUENCODE (Unix-to-Unix EnCode) denir. Ascii-Binary dönüşümünü yapan kodlama sistemine ise DECODE ya da UUDECODE adı verilir. UUENCODE/DECODE yapan programlar bütün sistemler icin mevcuttur. Ayrıca a2.2/b2a, uue/uud, xxencode/xxdecode gibi programlar vardır.
ftp://ftp.metu.edu.tr/pub/mirrors/simtel/msdos/decode altında DOS için bir sürü encode/decode utility var. Aynı şekilde, ftp://ftp.metu.edu.tr/pub/mirrors/simtel/win3/encode altında da windows için bazı programlar var. ftp://ftp.bilkent.edu.tr/pub/Utils/ de uue/xxencode vs bulunabilir.
Unix için birr örnek kullanım vermek gerekirse; css isimli bir dosyayı uuencode ile kodlayıp akgul@bilkent.edu.tr 'ye gönderelim. Bu durumda sırayla aşağıdaki işlemleri yaparız :
VM/CMS sisteminde uuencode/decode donusumleri ARCUTIL programi ile yapilabilir.
Machintosh sistemleri icin benzer binary-ascii donusumu yapan sistem BinHex'tir. Son yıllarda geliştirilen yeni bir internet mail standartı MIME (Multipurpose Internet Mail Extentions) mail programlarında gittikçe daha fazla kullanılmaya baslanmıştır. e-posta sistemlerinde genel gidiş, mümkün olduğu kadar farklı yapıdaki bilgileri (ses, resim, video, metin) e-posta ile göndermek ve bu tip verileri anlayan ve cözümleyen e-posta sistemleri/programları geliştirmek şeklinde olmaktadır. Ayrıca, gönderilen postaları şifreleme/deşifreleme sistemleri de artan oranlarda ilgi konusu olmaktadır. Netscape 2.0 sonrası sürümlerde bulunan e-posta servisi buna en güzel örnektir.
Binary dosyaların e-posta ile gönderilme yöntemlerinden bir tanesi de, ilgili dosyayı e-posta'nın sonuna "attachment" olarak eklemektir. Mail programları, ascii ya da binary dosyaların gönderilen postaya attach edilmesini artan oranlarda desteklemektedir. Böylece, postayı alan kişi, otomatik olarak, "attachment" olarak gelen dosyayı (eklenmiş dosya) da yerel diskine saklayabilmektedir.
10. Internet üzerinden bir BITNET adresine e-posta gönderemiyorum. Ne yapmalıyım?
Hemen panik olmayin. Bitnet maillerini "user%node.bitnet@bitnet-gateway" şeklinde yönlendirerek gönderebilirsiniz. bitnet-gateway, Türkiye için vm.ege.edu.tr 'dir. Örnek vermek gerekirse, ucgokcol@tritu adresili bir bitnet/earn kullanıcısına mail göndermek için; ucgokcol%TRITU.BITNET@vm.ege.edu.tr şeklinde yönlendirilmiş bir adres kullanabiliriz. Yukarıdaki gösterimde, bitnet mailini Ege Üniv. deki bitnet-internet gateway'e yönlendirdik. Ancak, normalde bulunduğunuz sistemin user@falan.bitnet seklindeki mailleri otomatik olarak bir bitnet-internet gateway'e yönlendiriyor olması da gerekir.
11. Internet uzerinden bir UUCP adresine mail gönderemiyorum. Ne yapmalıyım?
user%host.UUCP@uunet.uu.net ya da user%domain@uunet.uu.net şeklinde göndermeyi deneyin.
12. Gönderdigim e-posta yerine ulaşmadan bana geri döndü. Problem ne olabilir?
Öncelikle adresi kontrol edip mail göndermeye calıştığınız yerin sistem sorumlusuna sormalısınız. Aşağıdaki bilgiler size bir miktar yol gosterecektir.
Ne yazık ki, e-posta için tam güvenli diyemeyiz. e-posta bir yere ulaşırken pek cok domain'den geçebilir ve buralarda bazı potansiyel 'suç işlemeyi seven kişiler' mailleri durdurup içeriğine bakabilir. Binlerce ağ arasında böyle kişiler her zaman vardır. Bu yüzden, gizli bilgiler içeren mailleri (kredi kartı numaraları, şifre vb) e-posta ile göndermeyin.
İkinci olarak, mailiniz herhangi bir sebeple yerine ulaşamamışsa NORMAL OLARAK size geri dönmesi gerekir. Normal olarak dönmesi gereken dağıtılmayan mailler NORMAL OLMAYARAK bazen cyberspace'in karanlıklarına gömülebilir.
Ayrıca, size gelen maillerin 'From:' kısmında gördüğünüz adres ve isim aslında o maili gönderen kişiye ait olmayabilir. Onunla uzaktan yakından ilgisi bile bulunmayabilir. Bazı mailer programları bu çesit e-posta başlıklarını mail gönderen kişinin kolayca değiştirmesine olanak tanımaktadır.
Internet'teki güvenlik problemleri, ticari kullanımının artmaya başladığı 1995'lerden sonra ciddi olarak ele alınmaktadır. Bununla paralel olarak, yakın gelecekte, daha güvenli e-mail servislerinin olabileceğini umabiliriz.
14. e-posta gönderirken dikkat edilecek noktalar var mı?
e-posta, internet servisleri arasında en yaygın kullanılanıdır. Kullanımda bazı noktalara dikkat etmek gerekir: (Bu bölümün yazımında, e-mail netiquette'den yararlanılmıştır.)
Adresler ve İsimler :
15. Sadece e-mail erişimim var. Ne ölçüde Internet servislerinden yararlanabilirim?
Pek çok Internet servisinin e-posta erişimi vardır. Bazıları biraz zahmetli olsalar da bu servisler e-posta ile kullanılabilir ve özellikle FTP çok esnek ve kolay bir kullanıma sahiptir.
16. Diğer servisler üzerinden e-posta kullanımı
Salt e-posta programları kullanarak gönderme yanında e-posta, değişik internet servislerinin bir parçası olarak bunların içine yerleştirilebilmektedir. Web ve Gopher içinden e-posta ve news programları içinden e-posta kullanımları buna en guzel örneklerdir. Web içinde, e-posta adreslerine linkler konulabilmektedir. Özellikle, bir kişiye ait "Web Sayfası" nı ziyaret ettiğinizde oradan ayrılmadan ve ayrı bir mail programı kullanmadan ona bir e-posta mesajı bırakabilirsiniz. Ya da, Web üzerinden eriştiğiniz bilgileri o ortamdan çıkmadan başka bir kullanıcıya e-posta ile gönderebilirsiniz. Ayrıca, usenet haberlerinin okunmasını sağlayan "news reader" programları da okunan bir habere cevap yazılmasını sağlayacak kendi içinde (built-in) e-posta gönderme sistemine sahiptir.
17. POP3 nedir? Ne gibi avantajlar sağlar?
Pek çok e-posta sistemlerinde SMTP yanında ikinci bir servis daha vardır : POP (Post Office Protocol). POP servisinin işlevini ikiye ayırarak anlatmak daha uygun:
18. e-posta içinde Türkçe karakter kullanımı....
Türkçe'de, her dilde olmayan bazı özel karakterler var (noktalı C, noktalı O vb harfleri gibi). Türkçe karakterleri mail yazışmalarınızda kullanırken bunu okuyacak kişilerin klavyelerinin ve sistemlerinin bu karakterleri anlamayabileceğini göz önüne almalısınız. Hatta bu özel karakterler karşı sistemde kontrol karakteri olarak algılanabilmekte ve bu da zaman zaman kotu sonuçlar doğurabilmektedir. Bu yüzden e-posta yazışmalarında standart ingilizce klavyedeki harflerin kullanılması hala çoğu durumda bir zorunluluktur.
Türkçe karakterlerle dolu mail, bilgisayar sistemi "Türkçe" desteklemeyen birisinin çivi yazısı gibi olacak ve okunamayacaktır. Bu yüzden, özellikle listelere, tartışma öbeklerine ve yurt dışındaki adreslere gönderilen maillerde Türkçe karakterler kullanmaktan kaçınmalısınız. Bunun Türkçe'yi sevmekle/sevmemekle bir ilgisi yok. Bir unicode sistemi tam standartlaşıp oturmadan ve sistemlerde yaygınca desteklenmeden bunu yapmak yarardan cok zarar verebiliyor. Ancak, maili gönderdiğiniz kişinin e-posta programının ve bilgisayar sisteminin gönderdiğiniz iletideki türkçe karakterleri görüntüleyebileceğinden %100 eminseniz, kullanmanızda bir sakınca yok.
19. e-posta ile gelen iletilerden sistemime virüs bulaşır mı?
Bu soruya günümüzde kolayca "hayır" demek ne yazık ki tam mümkün değil. e-posta programları ve protokoller çok gelişti.Ama gene de, e-mail ile virüs bulaşmasının çok çok zor olduğunu söyleyebiliriz. Öncelikle,
20. Yazışmalarda sıkça enteresan karakterler görüyorum. :-), :-(, (-* gibi. Bunlar ne anlama gelir?
İşte bir başka klasik daha!!! Bu ve benzeri onlarca sembol, Internetçe'nin temel sözcükleri. [Meraklısına, Internetçe diye bir dil yok. Bu sözcüğü ben uydurdum :-) ].
Çoğu durumda duyguları sözlerle ifade etmek zordur. Kızgınlık, sevinç, üzüntü, şaşkınlık, vb gibi durumlar içinde olduğumuzda bunu, genellikle, yüz ifadelerimizle (vücut dili, mimik) ifade ederiz. Peki ya ayni duyguları bizi görmeyen dünyanın öbur ucundaki birisine nasıl göstereceğiz? Ne yapalım ki çok sevindiğimizi/üzüldüğümüzü anlatabilelim?
Bir resim/grafik bir sözcüge bedel derler ya, ne kadar da doğru!!! Yıllar içinde, standart ascii karakterler kullanarak (Ascii Art, harflerle yapılan sanat) böyle durumları anlatan kısaltmalar türetilmiştir. Grafik ortamların bilgisayar dünyasına uzak/yabancı olduğu zamanların (1980'ler) ürünü bu kısaltmalar gerçekten Internet dünyasında çok tutmuştur. Bu kısaltmalar onbinlerce kişi tarafından kullanılır ve siz de bunları gördüğünüzde sakın saşırmayın. Bu kısaltmalar, çoğunlukla, doğrudan duyguları ifade etmektedirler, (hem de başarılı bir şekilde). Elektronik postalarınızda, ağ sohbetlerinizde (talk, irc gibi ortamlarda) bunları kullanın. Çok faydalı olduklarını göreceksiniz.
Neyse, sözü burada keselim ve bu ilginç sembollerin kısa bir listesini verelim:
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
:'-( | ağlamak |
|
|
|
:-o | sürpriz!! (şaşırmak) |
|
|
|
:-D | sırıtarak gülmek |
|
|
|
:-X | ser veririm, sır vermem |
21. İstemediğim kişilerden gelen e-posta iletilerini filtreleyebilir miyim?
Evet, bunu yapabilirsiniz. Bazı e-posta programları (Pegasus Mail, Eudora Pro, E-Mail Connect gibi) oldukça esnek filtreleme mekanizmalarına sahiptirler. Size gelen e-posta iletilerinin baş kısmındaki (header) bazı bilgilerden (Subject, From, To, Cc bilgileri gibi) yola çıkarak, filtreleme yapabilirsiniz. Filtreleme 2 aşamalıdır:
22. "Return Receipt" ve "Acknowledgement" nedir?
Bazı e-posta sistemleri, birine gönderdiğiniz bir mesaj yerine ulaştığında, size kısa bir "gönderildi" mesajı yollayabilir. Böylece siz de, mesajınızın yerine ulaşıp ulaşmadığını anlamış olursunuz. Eğer kullandığınız e-posta programının böyle bir yeteneği varsa, ilgili seçeneği değiştirerek, gönderdiğiniz mailler için "return receipt" (ya da acknowledgement) -alındı/gönderildi- mesajının size iletilmesini sağlayabilirsiniz.
23. Dünya Üzerinde Bedava e-posta servisi veren siteler
Başta söylendiği gibi, e-posta kullanmak için (daha doğrusu size e-posta gönderilebilmesi için) bir e-posta adresinizin olması lazım. Internet servis sağlayıcılarının hepsi de, servis verdikleri kişilere e-posta servisi veriyorlar. Ancak, eğer isterseniz, kendinize bedava yeni e-posta adresleri alabilirsiniz!! Bir ömür boyu size BEDAVA E-POSTA adresi vermeyi taahüt eden siteler ortaya çıkmaya başladı. Özellikle bir ISS'den servis alıyorsanız, sözleşmeniz bittiğinde hesabınız (e-posta hesabı da) iptal oluyor. Başka bir ISS ile çalışmak istemeniz durumunda da aynı şey söz konusu. Bedava e-posta servisi veren siteler ise, bu sakıncaları ortadan kaldırabilir. Ancak, bu sitelerin geçmişleri çok yeni ve 1996 sonlarına doğru ortaya çıktılar. Şu an ömür boyu servis taahhüdü yapıyorlar ama hala insanın kafasında bazı soru işaretleri kalabiliyor. Web erişimi olan herhangi bir bilgisayar ile e-postalarınızı okuyabiliyorsunuz. Bu siteler, reklam gelirleri ile para kazandıklarını söylüyorlar ve tam gizlilik garantisi veriyorlar (?). Özellikle ABD'de bu tip servislerin kullanım sıklıkları artmakta. Şu an sayıları az. Aşağıda bu servislerin kisa bir listesini bulacaksınız. İlgili web sitesine bağlanıldığında gerekli açıklamalar ve yardım ekranları geliyor. Hepsinde de, kendinize bir kullanıcı adı (username) ve şifre (password) seçiyorsunuz. (Genellikle) Web erişimi ile e-postalarınızı okuyabiliyorsunuz.
24. Tanımadığınız bir yerden hoşlanmadığınız içerikte bir e-posta aldınız. Ne yapmalısınız?
Bazen insan posta kutusunda ilgisiz, çoğunlukla ticari reklam ya da değişik amaçlı propaganda içerikli e-postalar bulabiliyor. Bu tip mailleri gönderen insanlar, listeleri, haber gruplarını vb tarayarak insanların e-posta adreslerini belirliyorlar ve sonrasında da bu mailleri gönderiyorlar. Her ne kadar filtreleme mekanizmaları istenmeyen mailleri önleyebilse de böyle durumlarla karşılaşmak son derece olası. Bu ve benzeri içerikli mailler alırsanız, eğer gönderen kişinin adresi belli ise o maili geri postalayabilirsiniz. Ilgili kişinin üst domain'indeki yetkili adreslere (root, spam, postmaster gibi) kısa bir not gönderebilirsiniz.
Bu tip iletileri engellemek ve "spam" iletileri analiz etmek için geliştirilen bazı programlar da var. Ayrıca, e-posta programınızın filtre seçenekleri de size birmiktar yardımcı olabilir.