BÖLÜM 8
Internet'in Sunduğu Diğer Bazı Servisler
[CSS Ana Sayfaya Dön]
Telnet, Uzak Sistemlere Bağlanmak

8.1.1. Telnet Nedir?

Telnet, Internet ağı üzerindeki bir makinaya uzaktan bağlanmak için geliştirilen bir TCP/IP protokolü ve bu işi yapan programlara verilen genel addır. Bağlanılan makinaya girebilmek (login) için orada bir kullanıcı isminizin (user name) olması gerekir. Tabii ki, bir de telnet erişim programı!!. Telnet erişim programları, günümüzdeki işletim sistemlerinin çoğunda işletim sistemi ile birlikte gelmektedir. Eğer kullanabileceğiniz bir telnet programı yoksa, Shareware Com (http://www.shareware.com) gibi bir Arşiv sitesinden alabilirsiniz.

Bazı kütüphane ve herkese açık telnet bazlı web servisleri, buralara telnet ile bağlanıldığında, kullanıcı ismi (numarası) istemeyebilirler; ya da, kullanıcı ismi ve parola olarak ne yazmanız gerektiği bağlandığınızda otomatik olarak karşınıza çıkar.

Telnet, BBS (Bulletin Board Systems) sistemlere internet üzerinden erişimde günümüzde yaygın olarak kullanılmaktadır.

8.1.2. Telnet Nasıl Yapılır? "Telnet Yapmak" ne demek?

Bir başka yarı Türkçe, yarı Ingilizce deyim daha : "Telnet Yapmak". Bu deyim, telnet protokolü kullanan bir program ile internet uzerindeki bir makinaya (host) bağlanmayi anlatmak için kullanılır. Telnet yapmak için genellikle (gene kullanılan sisteme göre değişmekle birlikte);

TELNET <telnet_yapılacak_makina_adı (ya da IP adresi)>

şeklinde bir komut vermek gerekir. Daha sonra, bağlanacağımız bilgisayarın giriş ekranı (login screen / login prompt) karşımıza gelir. Burada kullanıcı adı ve parola yazılıp makinaya girilir. Burada, bağlandığımız yerdeki işletim sistemi komutları geçerlidir!! Bağlandığımız sistemdeki makinayı kapatınca yine kendi sistemimize geri döneriz.

Grafik arabirimli Telnet programları günümüzde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu programlarda, telnet yapılacak adres yukarıdakine benzer şekilde komut satırından girilebildiği gibi, programın menü sistemi üzerinden de girilebilir.

Bazı Telnet programları ZMODEM, KERMIT gibi 1980'li yıllarda (ve kısmen 1990'ların başlarında) çok popüler olan, bilgisayardan bilgisayara dosya aktarımı protokollerini de desteklerler.

8.1.3. Telnet ile bir makinaya bağlandım. Ama ekranıma garip şeyler oluyor. Problem nedir?

İşte TELNET yapılırken karşılaşılan en önemli sorun. Bunun nedeni kullandığınız terminal tipinin bağlandığınız yerdeki sistem tarafından tanınmamasıdır. ?u an kullanılan bazı terminal tipleri: VT52, VT100, VT102, VT220, IBM3270 vb.. olarak sıralanabilir. Bu terminal tipleri, klavyedeki harf karakterlerinin ve kontrol karakterlerinin (Enter, Esc, Fonksiyon tuşları, yön tuşlari vb) adreslenmesi ve yerleştirilmesi sekillerine göre birbirlerinden farklılıklar gösterirler. Bazı terminal tiplerinde pek çok kontrol karakteri tanımsız olabilir ya da daha enteresan karakterler tanımlı olabilir. (Buna en güzel örnek IBM3270'tir.)

Bu problemin tek cözümü uygun terminal emülasyonu yapan bir TELNET programı kullanmaktir. Bir unix makinadan ibm vm makinaya telnet yaparken sisteminizde varsa, telnet yerine tn3270 kullanmanız sorununuzu çözer.

Internet üzerindeki sistemlerin çoğu vt100 terminal tipini destekler. Bu yüzden kullandığınız TELNET programının bu terminal tipini destekleyip desteklemediğini kontrol edin.

8.1.4. VM/CMS'te, VT100 terminal emülasyonu ile nasıl TELNET yapılır?

VM/CMS'de bu işi yapan program TNVT100 'dür. TNVT100 <bağlanacağınız_yer> formatı ile kullanılır. Kullanımı bir hayli problemli olmakla birlikte biraz dikkat ederseniz işinizi görür. TNVT100 ile bağlantı yaptıktan sonra aşağıdaki tuşları SAKIN KULLANMAYIN !!!

TAB, INS, DEL, ERASE OF, ERASE INPUT, NEW LINE, BACK TAB
 
 

IBM3270 - TNVT100 geçişi sırasında bazı tuşların ve tuş kombinasyonlarının

işlevleri şöyledir :
 
 

 IBM3270        VT100               IBM3270           VT100

---------      ---------          -----------       ----------

  PF3          BACKUP Key             PF21          Page Up

  PF5          TAB                    PF22          Page Down

  PF7          Break                  PF23          Home

  PF8          ESC                    PF24          End

  PF9          Cursor Up              PA1           Exit/Quit

  PF10         Cursor Down            PA2           Print Screen

  PF11         Cursor Left (Prev)     CLEAR         ESC-O-M

  PF12         Cursor Right (Next)
 
 

Kontrol karakterleri ise (CTRL-A, CTRL-C vb..) şoyle verilir.
 
 

 <C>C-Enter          CTRL-C

 <C>V-Enter          CTRL-V

 .........
 

<C> yerine, ingilizce ibm3270 klavyede "cent" isareti; Türkce ibm3270  klavyede ise  -Ç- gelir. Söz gelimi, CTRL-C üretmek için; <C>Ç yazıp ENTER'a basılmalıdır. HELP TNVT100 komutu ile kullanım konusunda daha ayrıntılı bilgiler  elde edilebilir.

8.1.5. TELNET ile erişebileceğim Bilgi Servisleri/Kütüphaneler var mı?

Bu tip servisler genellikle kütüphanelerdir. Internet üzerindeki pek çok kutuphane TELNET ile bağlanılıp kısıtlı tarama yapılmasına olanak tanımaktadır. Bu durumda, ilgili kütüphane adresine TELNET yapıldıktan sonra belirli bir kullanıcı numarası yazılıp ektileşimli bir tarama ortamına girilir. Türkiye'de Bilkent Üniversitesi Kütüphanesi'ne telnet erişimi mevcuttur. Anadolu Üniversitesi kutuphanesine ise gopher üzerinden erişim mümkündür. Aşağıdaki bilgiler, en son 1996 başlarında kontrol edilmiştir. Bazı adresler şu an çalışmayabilir. 

Bilkent Üniv. Kütüphanesi : bliss.bilkent.edu.tr (terminal tipi: vt100)

                            user : guest (sifre gerekmiyor)

Anadolu Üniv. Kütüphanesi : gopher gopher.anadolu.edu.tr.



Bilkent ve Anadolu Univ. kutuphanelerine gopher linkleri takip edilerek

te erisilebilinir.



Ayrıca, Tübitak'in bazı veri tabanlarina telnet ile erişmek mümkün.

     telnet kalkan.tetm.tubitak.gov.tr

     user bodrum!            ---> başka bir makinaya yönlendiriyor.

daha sonra,

     user tarama0 .. tarama9 (şifreler isimlerle aynı)

Bu veri tabanlarina Tubitak Gopher'dan da erişmek mümkündür.



Yurt dışında Telnet ile erişilebilecek bazi popüler kütüphaneler şunlardır:

(Aşağıdaki adreslerin en son denenme tarihi : Mayis 1995 /OG/)



     İsim              Telnet yapılacak adres    Login name (Login bilgisi)

 --------------------------------------------------------------------------



University of Texas      athena.uth.scsa.edu          LIS

Health Sciences

Health Sciences          shrsys.hslc.org              SAL

Information Network

Yale University          ringding.law.yale.edu        library

Law Library


Massachusetts            library.mit.edu              <enter> /V <enter>

Institute of Technology (MIT)


London British Library   blpes.lse.ac.uk              library

of Political and Economic

Sciences


Universitaet Goettingen  opac.sub.gwdg.de             opc


Joint Ircam - CNRS       ftp.ircam.fr                 libquery

Library Catalog


Cambridge Univ.          ipgate.cam.ac.uk             ul
Bu kütuphane servisleri, WAIS türü indeksleme sistemleri ile gopher ve Web üzerinden bağlantı ve sonrasında tarama/bilgi alma şeklinde yeni oluşumlar içine girmektedirler. Yakın gelecekte kutuphanelere olan telnet erişimi yerini bu sistemlere bırakabilir. Her geçen gün Web arayüzlü kütüphane servisleri çoğalmaktadır. Daha geniş bilgi, 7. Bölüm'de (Internet Üzerinde Sorgulama) bulunabilir. Web üzerinden erişilebilecek iyi bir kütüphane kataloğuna (Coğrafi Bölgelere, Kütüphane Tipine göre ilgili kütüphanelerin adresleri) http://library.usask.ca adresinden (WebCats; Library Catalogues on the World Wide Web) ulaşılabilir.

8.1.6. Hytelnet nedir?

Hytelnet, Telnet/Gopher/Web/Wais tabanlı; herkese açık erişim sağlayan kütüphane sistemlerine bağlantıyı menü tabanlı bir sistem üzerinden kolayca yapmamızı sağlayan bir yardımcı programdır. Bu program, ilgili bağlantı bilgilerini içeren bir veri tabanına sahiptir. Hytelnet'in farklı platformlarda (Sun/Pc/Mac ) sürümleri vardır.

Hytelnet veri tabanına, http://library.usask.ca/hytelnet adresi ile erişmek mümkündür.

 
Listserv/Listproc Tartışma Listeleri ve Dosya Servisleri

8.2.1. Listserv ve Listproc nedir? Ne işe yararlar?

Insanların kendi istekleriyle üye oldukları, grup haberleşme mekanizmaları, list/mail-reflektor/bulletin-board adıyla bilinir. Bu mekanizmaları gerçekleştiren programlar çoğunlukla listserv, list-management yazılımı (listeci yazılımı, listeci servisi) olarak adlandırılırlar. Değişik konularda haberleşmelerin yapıldığı bu mekanizmalarada oluşturulan "haberleşme alanlarına" ise "liste" denir.

Yani, listeler belirli bir konuda birbirleriyle mesaj alışverişinde bulunmak isteyen insanların bir araya gelip oluştuğu e-posta haberleşme kümeleridir. Bu gruptaki herhangi birisi, iletisini (e-posta), ilgili kümeye gönderir; "listeci" servisi ise, gelen bu maili bu kümeye üye olan herkese dağıtır.

Listelere, Usenet haber gruplarından farklı olarak, üye olmak gerekir. Bir üyenin gönderdiği ileti listenin tüm üyelerine dağıtılır. Bu şekilde ileti akışı sağlanır. Her listenin bir yoneticisi vardır.

Listserv'in diğer önemli bir fonksiyonu da bir dosya servis sağlayıcısı olarak çalışmasıdır. Gerekli komutları genellikle bir e-posta mesajı içinde göndererek Listserv'ler bünyesindeki arşivlerden programlar/dosyalar alınabilir. Listserv mekanizmaların en yaygın olanları Bitnet Listserv'i, Listproc, tulp, Majordomo, mailbase, smart-list adıyla bilinir.

Bitnet Listserv'i, (Revised Listserv) çoğunlukla IBM Mainframe (büyük boy bilgisayarlar) üzerinde bulunan bir servistir. Turkiye'de 1 tane LISTSERV servisi vardır : listserv@vm.ege.edu.tr; (bitnet:listserv@trearn.bitnet). Listserv'in unix dünyasındaki karşılığı listproc olarak adlandırılır. listserv ile benzer işlevleri vardır. Türkiye'deki bazı "Liste" servisleri aşağıdadır. Her bir serviste hangi listelerin olduğunu öğrenmek için, ilgili listeye bir mail mesajı içinde "list" komutunu gönderin.  Önümüzdeki sürümlerde, yeni liste servis adreslerini de ekleyeceğiz.

Bu servislerin kullanımları için yukarıdaki adreslerden herhangi birine e-mail ile help komutunu gondermeniz yeterlidir. e-mail mesajı içinde başka herhangi birşey olmamalıdır. LISTSERV listeleri için bitnet/earn kullanıcıları etkileşimli mesaj ile de (TELL, SM) bu komutu gönderebilirler. Bütun bunların yanında, değişik BBS'lerde bulunan tartışma forumları da vardır. Internet erişimi olan bazı BBS'lerdeki forumlara da üye olunabilmektedir.

Listeci servisinin adresi (ya da herhangi bir listenin yönetim adresi) ilgili liste yönetimi yazılımına bağlı olarak, listserv, listproc, majordomo, mailbase, listeadı-request@ilgili-makina şeklinde olabilir.  Bu nedenle bir listeye üye olurken, gelen üyelik ve genel kullanımın anlatıldığı mesaji saklamakta yarar vardır. Liste yönetim adresine gönderilecek bir `help' komutu listserv kullanımı ile ilgili önemli bilgileri gönderecektir.

Listelere üyelik, üyelikten çıkma vb gibi istekler, ilgili listenin bulunduğu listeci servisine e-posta ile bazı komutlar gönderilerek gerçekleştirilir. Bu komutların yazımında küçük-büyük harf ayırımı yoktur. Kullanımda en sık gereken komutlar listsproc ve listserv esas alınarak aşağıdaki bölümlerde açıklanmıştır.

8.2.2. Tartışma Listelerine nasıl üye olabilirim?

Tartışma listelerine üye olmak için LISTENİN BULUNDUĞU SERVİSE SUB <liste_adı> <isim soyisim> komutunu e-posta ile göndermelisiniz. e-posta mesajı içinde başka şeyler olmasın (e-posta sonuna eklenen imzalar vb gibi). Bir örnek vermek gerekirse, ODTÜ listproc'daki INET-TR listesine üye olmak için;

listproc@metu.edu.tr adresine

sub inet-tr Orhan GOKCOL
komutunu e-posta ile göndermeliyiz. Daha sonra listserv/listproc bize üyeliğimin kabul edildiği ya da üyelik isteğimizin liste yöneticisine iletildiğini belirten bir e-posta yollayacaktır. Gelen e-postada, mesajların nereye gönderilmesi gerektiği (liste adresi), listenin sorumlusunun adresi vb gibi bilgiler vardır. Ayrıca, gelen bu mesaj içinde, sadece size ait olan bir "liste şifresi" vardır. Bu fazla kafanızı karıştırmasın. Bu şifre, eğer varsa, listeye ait özel arşivlerin alınmasında ya da bazı özel dosyalara (varsa) erişimde kullanılır. Ortalama bir kullanımda, bunlara pek gereksinim duymazsınız.

Gelen bu e-postanın saklanması ve tereddüt durumunda okunması yararlı olacaktır. Üye olduktan sonra, servise (örneğimizde listproc@itu.edu.tr) göndereceğimiz değisik komutlarla diğer üyelerin listesini, daha önceki gönderileri (eğer saklanıyorsa) vb görmek mümkündür.

8.2.3 Bir Listeye üye oldum. Sonrasında ne yapmalıyım?

Bir listeye üye olduktan sonra, liste-adı@servis-verici-makina-adresi (örnek olarak; inet-tr@metu.edu.tr)adresine artık e-posta gönderebilirsiniz. Gönderdiğiniz e-postalar tüm üyelere dağıtılacaktır.

Her liste ile ilgili 2 önemli adres vardır:

1) liste işlerin yönetildiği adres (üye olmak, çıkmak, üyelik seçeneklerini değiştirmek, eski tutanakları almak gibi),

2) liste üyelerine ileti göndermek için kullanılan adres. Bu, LISTEADI@servis-verici-makina-adresi şeklindedir.

Örnek olarak; diyelim ki ODTÜ'deki INET-TR listesine üyeyiz. Bu durumda, diğerlerinin de görmesini istediğimiz  postaları  liste adresi olan inet-tr@metu.edu.tr adresine göndermeliyiz. Öte yandan; listeden çıkmak, listeye kimlerin üye olduğunu görmek vb gibi "yönetimsel" işler için ise listeci adresi olan "listproc@metu.edu.tr" yi kullanmalıyız. Bu, liste kullanımı ile ilgili en önemli noktalardan biridir ve özellikle yeni kullanıcılar "yönetimsel" komutları listeci yerine doğrudan listeye göndermekte ve tüm üyeler bu mesajı almaktadır. Bu da pek hoş bir durum olmasa gerek :-)

8.2.4 Üyelikten Nasıl Çıkarım?

Bir listenin üyeliğinden çıkmak için; ilgili LİSTECİ SERVİSİNE;

unsubscribe <liste-adı ya da>
signoff <liste-adı>
komutları bir e-posta mesajı içinde (yani, e-posta mesaj alanınıon ilk satırına yazılarak) gönderilmelidir. Örnek olarak, INET-TR listesinden çıkmak isteyelim. Bu durumda, listproc@metu.edu.tr adresine bir e-posta mesajı içinde;

unsubscribe inet-tr  veya

signoff inet-tr

komutlarını göndermeliyiz. Bir süre sonra, listeci servisi bize üyelikten çıktığımızı belirten bir e-postayı otomatik olarak gönderecektir. Üyelikten çıkmamıza rağmen hala listeden e-posta gelmeğe devam ediyorsa, bu durumda ilgili listenin sorumlusu olan kişiye (bunun kim olduğu listeye üye olduğumuzda gönderilen e-postada yazıyor) durumu bir e-posta ile bildirmeliyiz.

8.2.5 Listeye ait eski yazışmaları görebilir miyim?

Eğer eski yazışmalar saklanıyorsa, görebilirsiniz. Çoğunlukla bu mümkünse de, herzaman bir listeye ait yazışmalar saklanmaya da bilir. Eski yazışmalar, ayrı ayrı (gelen her e-posta ayrı bir dosyada), günlük, haftalık, aylık ay da yıllık olarak saklanabilirler. Liste servisinin sizin üye olduğunuz liste ile ilgili yazışmaları nasıl ve hangi isimlerle tuttuğunu görmek için ilgili liste servisine;

ind <liste-adı>
komutunu göndermek gerekir Size bir süre sonra otomatik olarak bir e-posta gelecektir. Gelen cevapta, listeye ait eski yazışmaların hangi dosyalarda olduğu yazılıdır.

Bir örnek vermek gerekirse, listproc@metu.edu.tr 'delki inet-tr listesinin eski yazışmalarının neler olduğunu görmek isteyelim. Bunun için listproc@metu.edu.tr adresine,

IND INET-TR
komutunu göndermeliyiz. Gelen e-posta aşağıdakine benzer birşey olacaktır :
Received: from patara.cc.metu.edu.tr (patara.cc.metu.edu.tr [144.122.199.30]) by sariyer.cc.itu.edu.tr (8.7.5/8.7.5) with ESMTP id UAA16612 for <gokcol@sariyer.cc.itu.edu.tr>; Fri, 31 Oct 1997 20:53:32 +0200 (EET) 
From: listproc@metu.edu.tr 
Message-Id: <199710311853.UAA16612@sariyer.cc.itu.edu.tr> 
Received: from (localhost) by patara.cc.metu.edu.tr with SMTP (1.39.111.2/16.2) id AA234547727; 
Fri, 31 Oct 1997 21:55:27 +0200 
Date: Fri, 31 Oct 1997 21:55:27 +0200 
Errors-To: master@patara.cc.metu.edu.tr 
Reply-To: listproc@metu.edu.tr 
Sender: listproc@metu.edu.tr 
To: gokcol@sariyer.cc.itu.edu.tr 
Subject: IND INET-TR 
X-Listprocessor-Version: 6.0c -- ListProcessor by Anastasios Kotsikonas 
X-Comment: METU List Server 

Archive: inet-tr -- Files: 
  inet-tr.log9512 (1 part, 2089461 bytes) -- Re: Baglanti olmadan WWW Browser kullanimi 
  inet-tr.log9601 (1 part, 928923 bytes) -- Yeni Yillar 
  inet-tr.log9602 (1 part, 1102730 bytes) -- Gelen mailleri gelis adreslerine gore otomatik gruplandirabilirmiyim? 
  inet-tr.log9603 (1 part, 1309253 bytes) -- Re: Yahoo - Internet Stocks Tumble For Second Straight Day 
  inet-tr.log9604 (1 part, 2706470 bytes) -- Re: Emeklilik yasi 
  inet-tr.log9605 (1 part, 2855788 bytes) -- Tartismamiz gereken esas konu... 
  inet-tr.log9606 (1 part, 1815692 bytes) -- Sinema-f 
  inet-tr.log9607 (1 part, 1450784 bytes) -- Re: Saygiya Davet 
  inet-tr.log9608 (1 part, 862621 bytes) -- TURKISHNEWS.COM ... YENI HOMEPAGE'IMIZ(fwd) 
  inet-tr.log9609 (1 part, 759179 bytes) -- SunOS Network Configuration 
  inet-tr.log9610 (1 part, 1282005 bytes) -- Re: Internet conn. fiyatlari - fwd 
  inet-tr.log9611 (1 part, 898004 bytes) -- Re: ne mutlu turkiyeliyim diyene!!1 
  inet-tr.log9612 (1 part, 1740743 bytes) --  
  inet-tr.log9701 (1 part, 1187587 bytes) -- Re: usenet 
  inet-tr.log9702 (1 part, 1426143 bytes) -- ticari siteler 
  inet-tr.log9703 (1 part, 1188269 bytes) -- Re: : tv ekrani 
  inet-tr.log9704 (1 part, 1486507 bytes) -- Re:ciftlik 
  inet-tr.log9705 (1 part, 1427904 bytes) -- Re: isim ariyoruz ! 
  inet-tr.log9706 (1 part, 1838520 bytes) -- Re: Kanal E'de internet tartismasi 
  inet-tr.log9707 (1 part, 1457313 bytes) -- RE: kampus baglantisi konusunda bilgi 
  inet-tr.log9708 (1 part, 1465874 bytes) -- some fun 
  inet-tr.log9709 (1 part, 1104487 bytes) -- Listelere ne oldu? 
  inet-tr.log9710 (1 part, 1862445 bytes) -- Re: Communicator 4.03 

Subarchive: inet-tr (path: lists/inet-tr)
 Gelen mesajdan, bu listeye ait eski yazışmaların AYLIK olarak saklandığını görüyoruz. Söz gelimi, 1997 yılının 9. ayına ait tüm yazışmalar "inet-tr.log9709" isimli bir dosyada. Bu dosyanın boyu ise, 1,110,487 byte, ya da yaklaşık olarak 1.1MByte. İkinci aşamada, almak istediğimiz "aylık yazışmaya" ait dosyanın adını bir komut ile ilgili liste servisine göndermeliyiz. Örneğimize geri dönecek olursak; 1997 yılının 9. ayına ait yazışmaları GET komutuyla alabiliriz. Bizim durumumuzda bu;
get inet-tr.log9709
olacaktır. Bu komutu listproc@metu.edu.tr ye bir e-posta ile gönderirsek ilgili dosya bize e-posta ile otomatik olarak gönderilecektir. Eğer dosya çok büyükse, listeci servisi bazen bu dosyayı parçalayarak ta gönderebilir. Üye olmadığınız bir listeye ait yazışmaları almanıza listeci servisi genellikle müsade etmez.

8.2.6 Listeye kimlerin üye olduğunu öğrenebilir miyim?

Öğrenebilirsiniz. Bunun için ilgili liste servisine;

rev <liste-adı>
komutunu göndermek gerekir Size bir süre sonra otomatik olarak bir e-posta gelecektir. Gelen cevapta, listeye ait eski yazışmaların hangi dosyalarda olduğu yazılıdır.

Bir örnek vermek gerekirse, listproc@metu.edu.tr 'deki inet-tr listesine kimlerin üye olduğunu  görmek isteyelim. Bunun için listproc@metu.edu.tr adresine,

REV INET-TR
komutunu göndermeliyiz. Gelen e-postada üyelerin adresleri (ve bazı sunucularda isimleri) olacaktır. Burada iki önemli notka var: Ilk olarak, üye olmadığınız bir listenin üye listesini almanıza listeci servisi genellikle müsade etmez. İkinci olarak ta, bir listeye üye olan kişi, eğer isterse ilgili listeci servisine (örneğimizde listproc@metu.edu.tr)

SET <liste-adı> CONCEAL YES

komutunu göndermişse, o kişinin adını/adresini bu listede göremezsiniz.

8.2.7 Listeden e-posta alma seçeneklerinin değiştirilmesi

Normal olarak, üye olduğunuz bir listeye gönderilen her mesaj size de dağıtılır. Ayrıca, liste servisinin tanımlamalarına bağlı olarak, liste üyelerinden birinin gönderdiği bir mesaj "o üye dışındaki" herkese dağıtılabilir. Bu özellikler "liste servisine" (örneğimizde listproc@metu.edu.tr)birtakım komutlar gönderilererek değiştirilebili.. Bu komutların genel formatı şöyledir :

SET <liste-adı> MAIL ACK|NOACK|DIGEST|POSTPONE
Kullanımları kısaca açıklayalım : Örnek olarak, inet-tr listesinden gelen mesajları günlük almak istersek, bu liste odtü listproc servisinde kayıtlı olduğundan,  listproc@metu.edu.tr listeci adresine, SET inet-tr MAIL DIGEST komutunu göndermeliyiz.  Listproc servisleri SET yerine QUERY komutunu da kabul etmektedirler.

8.2.8. Türkiye'deki tartışma listeleri nelerdir ve hangi konuları içerirler?

Türkiye'deki listserv/listproc servislerinde yüzlerce tartışma listesi vardır. konular politikadan sanata, uzay bilimlerinden matematiğe çok geniş bir yelpazededir. 8.2.1.'de verilen servislerden her birine LIST komutunu e-posta mesajı içinde gönderirseniz o serviste bulunan listelerle ilgili bilgiler size gönderilecektir. Popüler listelerden bazıları : (Bu listeye önümüzdeki sürümde yenilerini ekleyeceğiz). 

   Liste Adı                Tanım                      Bulunduğu yer

  ---------------------------------------------------------------------------

      DOST      Türk Bilim Adamları Tartışma Listesi    listproc@vm.ege.edu.tr
      INET-TR   Türkiye Internet Tartışma Listesi       listproc@metu.edu.tr
      MODEM-L   Modemlerle ilgili Tartışma Listesi      listproc@metu.edu.tr
      YUNUS     Türkiye TeX kullanıcıları Grubu         listproc@bilkent.edu.tr
      TIP-L     TIP Listesi                             listproc@bilkent.edu.tr
      PC-TR     PC Kullanıcıları Listesi                listproc@bilkent.edu.tr
      UZAY-L    Hava-Uzay Bil. ve Tekn. Tartışma List.  listproc@itu.edu.tr
      HAD-TR    TR Hesaplamali Akışkanlar Dinamiği List listproc@itu.edu.tr
      WWW-TR    World Wide Web Tartışma Listesi         listproc@metu.edu.tr

8.2.9. Ben de bir Liste Oluşturabilir miyim?

Neden olmasın? Hangi listserv/listproc servisinde liste oluşturmak istiyorsanız o servisin yöneticisine oluşturmayı düşündüğünüz listenin amacını açıklayan bir yazıyı bir e-posta gönderin.

8.2.10. Listelere Usenet üzerinden ulaşabilir miyim?

Bazılarına evet. bit.listserv usenet üst grubu altında bir çok liste var. Ayrıca, bazı listserv/listproc listeleri aynı zamanda daha değişik hiyerarşideki bir haber grubu da olabilir. (VIRUS-L listesi için, comp.virus grubu gibi).

8.2.11. Türkiye'deki/Dünyadaki tüm listelerin isimlerini ve adreslerini nasıl görebilirim?

Kısmen mümkün. Tüm dünyada onbinlerce (yerel/global) liste var. listeci@bilkent.edu.tr'ye bir e-posta mesajı içinde şu komutu gönderin :

                        get listproc turkiye.lists

Türkiye'deki listelerin bir listesini e-posta ile alacaksınız. Liste %95 oranında günceldir. Dünyadaki listelerin neler olduğu konusunda ise,  http://www.liszt.com adresinden bazı bilgiler alabilirsiniz. Burada, bazı popüler listeler konularına göre tasnif edilmiş ve liste isimleri üzerinde bir sorgulama servisi var. Aynı servise, http://web.bilkent.edu.tr/Search/Internic/list_text.html (Bilkent) yerel bağlantısı üzerinden de erişebilirsiniz..

Listproc ve majordomo grupları dışındaki Revised Listserv gruplarının bir listesine ise, http://www.tile.net/tile/listserv/index.html adresinden ulaşabilir, liste üzerinde tarama yapabilirsiniz.

8.2.12. Listproc kullanımı ile ilgili ayrıntılı bilgileri nasıl elde edebilirim?

Herhangi bir listproc adresine, bir e-posta mesajı içinde şu komutu gönderin :

                   help

Kullanım ile ilgili bir döküman size e-postaile gönderilecektir. Ya da, listeci@bilkent.edu.tr'ye bir e-posta mesajı içinde

                  get listproc liste.yardim

komutunu da gönderebilirsiniz. Bunun dışında, http://www.cren.net/listproc/docs/index.html adresinde listproc kullanımı ve diğer önemli komutlar ile ilgili ayrıntılı dökümantasyona ulaşabilirsiniz.

8.2.13. Liste Servislerinin kullanımında dikkat edilmesi gereken noktalar

Liste servisleri e-posta temelli iletişim ortamları olduğundan, e-posta kullanımı ile ilgili etik kurallar burada da geçerlidir. Bunun dışında, listelere gönderilecek mesajlar listenin içeriğine uygun olmalıdır. Liste konusuyla alakasız (off-topic) mesajlar hemen hemen tüm üyelerin tepkisini çeker ve böyle durumlar pek hoş karşılanmaz.

Liste servislerinin kullanımında (özellikle yeni kullanıcıların) yaptıkları en büyük hata, liste adresi ile listeci adresinin sıkça birbirine karıştırılmasıdır. Bu yüzden; listeden çıkma, kişisel liste seçeneklerini değiştirme vb gibi istek maillerinin DOĞRUDAN LISTECIYE (listproc@metu.edu.tr, listproc@itu.edu.tr ,  listserv@ege.edu.tr gibi) gönderilmesi gerekmektedir. liste adresine sadece normal liste maillerinizi gönderin.

Gopher

8.3.1. Gopher Nedir?

Gopher, genellikle text tabanlı (düz yazı) bilgilere menüler yardımıyla kolayca ulaşılmasını sağlayan bir sistem ve bu sistemin kullandığı TCP/IP protokolüne verilen genel addır. Bu çesit bir menü yapısı dizin-alt dizin ilişkisine benzer. Ana menüdeki her bir madde seçildiğinde onun altında ya başka menü(ler) vardır ya da görüntülenebilir bir döküman. Bu şekilde, istenilen bilgilere menüler takip edilerek ulaşılır.

Gopher, 1993-95 yılları arasında çok popülerdi. Bilgi sınıflandırma ve sorgulama sistemi olarak internet dünyasında adeta bir devrim yaratmıştı. Web'in ortaya çıkışı, Gopher'ın da sonu oldu. Bu sistemlerin kullanımı her geçen gün azalmakla birlikte, hala çok fazla sayıda bilgi gopher sitelerinde tutulmaktadır.

Gopher sitelerine Web Listeleyicileri üzerinden erişmek mümkündür. Bunun için gerekli URL : gopher://gopher-sitesi-adresi şeklindedir. Sadece gopher erişimi sağlamak için geliştirilmiş programlar da vardır.

8.3.2. Gopher ile hangi tür bilgilere ulaşılır?

Gopher menüleri yardımıyla, FTP merkezlerindeki programlar, ses, resim dosyalari, text vb gibi pek çok bilgiye erişilebilir. Gopher menüsündeki maddeler, bir merkezdeki kullanıcıların isim/adres bilgilerini sorgulayan bir sistem bile olabilir (phone book). Gopher aynı zamanda diğer internet servislerine (ftp, telnet, wais, www, finger, archie) 'gateway'lik te yapabilir.

8.3.3. Bir merkezin gopher adresini bilmiyorum. Nasıl ulaşabilirim?

Dünyadaki hemen hemen tüm gopher servisleri birbirleri ile linktir. Size en yakın Gopher servisi yoluyla gerekli menüleri takip ederek pek çok yere ulaşmak olasıdır. Genellikle "All Gophers in the World" vb şeklindeki menü maddeleri altında Gopher servisleri coğrafi olarak dizinler içinde tutulurlar (Avrupa, Amerika, Afrika vb gibi). Buradan, ülkeler, şehirler, üniversiteler bazında tarama alanını daraltmak mümkündur. Minnesota, Netlink gopherları kayıtlı tum gopher sunucularının dökümünü tutmaktadır. Bilkent Gopher'ında (gopher://gopher.bilkent.edu.tr) bunların mirror'ı vardır. Gopher listesini dosya olarak alabilir üzerinde tarama yapabilirsiniz.

Gopher servislerinin adresleri de (genellikle) standart ve hiyerarşiktir. Normal olarak gopher.kurum veya gopher.dep.kurum adresleri (eğer var ise) çalışır. Örneğin gopher.berkeley.edu, gopher.cs.berkeley.edu adresleri denemeye değer. Web için ise "gopher"i www ile değistirerek denemek anlamlıdır. Bu tarz bir yaklaşımla değişik kurumların gopher adreslerini (domain adreslerinden yola çıkarak) bulmak olasıdır.

8.3.4. Gopher bookmark nedir?

Gopher ile sıkça eriştiğimiz bazı bilgilere (ya da linklere) tek seferde ulaşmak için oraya ait gopher adresi ile birlikte tüm alt dizin bilgilerini kaydetmemiz gerekir. Buna olanak tanıyan seçeneklere 'bookmark' adı verilir. Hemen hemen tüm Gopher programları 'bookmark' tanımlamasına izin verirler. Bu şekilde ana menüden (top level directory) çok altlardaki bir dosyaya vb kolayca erişilebilmektedir.

8.3.5. Gopher üzerinden Anonymous FTP nasıl yapılır?

Bunun için, ya Gopher menüsünde o FTP merkezi için bir link vardır ve o link seçilerek FTP yapılır ya da uygun bir menüden "FTP yapmak istediğinizi" belirtirsiniz. Unix gopher'da f tuşuna bastığınızda gopher üzerinden sizin vereceğiniz bir adrese ftp yapılır ve sonuçlar gopher menüleri olarak gelir.

8.3.6. Gopher üzerinden nasıl tarama yapılır? Veronica, Jughead nedir?

Verilen anahtar kelime(ler) üzerinden Gopher ile tarama yapabilirsiniz. Bu tarama sistemlerinden biri VERONICA (Very Easy Rodent-Oriented Net-wide Index to Computerized Archives) dir. Veronica, Gopher menülerindeki başlıkların bir arada bulunduğu bir indeksleme sistemine benzer. Başlıklardaki sözcükler "anahtar sözcük" olarak kabul edilir. Veronica ile tarama yaptıktan sonra, verdiğimiz anahtar kelimenin /kelimelerin olduğu başlıklardan oluşan bir gopher menu yapısı karşımıza çıkar. Yani bulunan tüm her şey bir menü yapısı içinde bize sunulmaktadır. Söz gelimi FORTRAN ile ilgili bir tarama yapmak istediğimizde yapmamız gereken, bu kelimeyi anahtar kelime (keyword) olarak vermektir. Veronica servisi, Internet üzerinde kayıtlı yüzlerce gopher servislerine ait menüleri tarayarak sonuca ulaşır. Jughead (Jonzy's Universal Gopher Hierarchy Wxcavation And Display) servisi de Gopher üzerinden kullanılabilecek bir tarama yöntemidir. Kullanma biçimine göre farklılık gösterir. Tarama sonucu gene gopher menüleri olarak karşımıza çıkar.

Veronica ve Jughead kullanmak için ayrı bir program yoktur. Veronica için Gopher menülerinden Veronica menüsü seçilerek bu servise ulaşılır. Size en yakın Gopher servisinden Veronica'ya bir link varsa onu kullanın. Dünya üzerinde 10 civarında Veronica server vardir. Bilkent ve ODTU Gopher'larında veronica linkleri bulabilirsiniz. Gelen menüden tarama yapacağınız bir Veronica servisi seçip sadece "anahtar sözcükleri" girmeniz gerekiyor. Jughead ile tarama yapmak için de Gopher menüsünden ilgili seçenek seçilmelidir. Örnek olarak, gopher.bilkent.edu.tr 'de ana menüden "Search Over Gopher Space" seçilip yukarıdaki tarama mekanizmaları kullanılabilir.

8.3.7. "Subject Trees" ve "Gopher Jewels" nedir?

Gopher menülerinde görülen "Subjest Trees" seçenekleri, Gopher sistemi ile erişilebilen bilgileri konularına göre gruplayıp her bir grubu oluşturan seçilmis yerlere linkler koyarak oluşturulmaktadır. Böylece, Matematik, Biyoloji, Ekonomi vb şeklinde konulardan (Subject) oluşan bir menü sistemi ortaya çıkmaktadır. Değisik merkezlerde değisik "Subject Trees" olabilir. Genellikle, gopher servislerinde "tanınmış Subject Trees"lere linkler bulunur.

"Gopher Jewels", Subject Trees yaklaşımındaki gibi, Gopher ile ulaşilabilen bilgileri bazı seçilmiş konulara göre sınıflayarak üst menüler oluşturur ve ek bazi kolaylıklar sağlar. Aranan bilginin (keyword(s)) geçtiği bütün konu başlıkları ayırım yapılmaksızın listelenir. Gopher Jewels menüleri içinden jughead taraması yapilabilir. Menü sistemi içinde, bir menüden ara menüler atlanarak herhangi bir başka menüye, hatta en baştaki menüye geçilebilir.

Bilkent Gopher üzerinden Gopher Jewels'e erişilebilir. gopher://gopher.bilkent.edu.tr/11/Gopher_Jewels

Internet'te Tele Konferans; irc ve talk

8.4.1. IRC Nedir ?

IRC (Internet Relay Chat), bir çok kişinin aynı anda etkileşimli mesajlarla (aynı anda karşılıklı mesajlaşma) haberleşebildiği bir platform ve bunu sağlayan programlara verilen genel addır. IRC'de, belirli bir konuda konuşmak, tartışmak isteyen insanlar 'kanal' olarak adlandırılan ve genellikle bir konusu olan alanlarda toplanırlar. Birisinin yazdığı bir mesaj, o kanaldaki herkese iletilir.

8.4.2. IRC Kullanımı Nasıldır?

IRC, bir servis üzerinden kullanılır. Dünyada bir çok (yüzlerce) IRC servisi vardır. Bulunduğunuz sistemden bu servislerden birine erişmek için, özel bir protokol kullanan IRC yazılımlarının sisteminizde yüklü olması gerekir. Bir IRC servisine bağlanmak için verilecek komut, genellikle, (bulunduğunuz sisteme bağlı olmakla birlikte) <irc>'dir. Grafik ara birimli işletim sistemlerinde, menüler ve ikonlar üzerinden gidilerek bağlantı sağlanır. Bu programlara en güzel örnekler : Netscape Chat, MIrc, Virc vb.

IRC Servisi veren bütün siteler birbiriyle linktir ve normal olarak, hangi IRC servisine bağlanırsanız bağlanın aynı kanalları görürsünüz. Ancak, bu global networke bağlı olmayan yerel IRC servisleri de olabilir.

IRC kanallarında bazen çok ciddi tartışmalar da yapılabilir; ancak genel kullanım "eğlence", "vakit geçirmek" ve "yeni siber arkadaşlar edinmek" içindir.

8.4.3. Sistemimde IRC kurulu değil. IRC kullanabilmek için başka seçeneklerim var mı?

2 seçeneğiniz var. Ya IRC programını alır ve kendi sisteminize yüklersiniz, ya da IRC için Telnet arayüzü kullanırsınız. 2. seçenek için; (Son test edildiği tarih, Mart 1995 /OG/) telnet ircclient.itc.univie.ac.at 6668 ile ilgili irc servis sağlayıcısına telnet yaparak IRC sistemine girebilirsiniz. Ancak, bu çok yavaş çalışır ve aşırı yüklü olabilir. IRC kaynak programı ftp://cs-ftp.bu.edu/irc/clients adresinden her platform için (unix, emacs eslip, x11, vms, os/2, cms, mswindows,dos, mac) alınabilir. (Her biri ayrı alt dizinlerde)

Dosya Arşivleri üzerinde "IRC" anahtar kelimesi üzerinden seçtiğiniz bir işletim sistemi için bazı IRC programlarına ulaşabilirsiniz.

8.4.4. Hangi IRC Servisine bağlanmalıyım?

Aşağıda, bazı IRC servis sunucularının listesi var. Bunlardan coğrafi olarak size en yakın olanına baglanmak en iyidir.

Türkiye: irc.metu.edu.tr, irc.chem.metu.edu.tr, ube.ege.edu.tr, irc.planet.com.tr, irc.kanald.com.tr, irc.emu.edu.tr.

USA: irc.bu.edu, irc-2.mit.edu, irc.colorado.edu, mickey.cc.utexas.edu

Avrupa: irc.funet.fi, cismhp.univ-lyon1.fr, irc.ethz.ch, irc.nada.kth.se sokrates.informatik.uni-kl.de, bim.itc.univie.ac.at

8.4.5. IRC Servisine bağlandım, ne yapmalıyım?

Unutulmaması gereken ilk nokta, 'Bütün IRC komutları "/" ile başlar ve en azından bir kelimedir. Vereceğiniz "/help" komutu sonrasında kullanabileceğiniz diğer komutlarla ilgili açıklamalar bulacaksınız. Unutmamanız gereken ikinci bir nokta da, kendinize mutlaka bir "takma ad" (nickname) seçmelisiniz. Aksi taktirde IRC kanallarına ve sistemine giremezsiniz. "/names" komutu, IRC servislerindeki kişilerin isimlerini listeleyecektir. Aşağıda örnek bir "/names" komut cevabı görülmektedir: 

................

Pub: #hack      zorgo eiji Patrick fup htoaster

Pub: #Nippon    @jircc @miyu_d

Pub: #nicole    MountainD

Pub: #hottub    omar liron beer Deadog moh pfloyd Dode greywolf SAMANTHA

................
Burada, "Pub" kanalın public (herkese açık, görünür) olduğunu belirtir. "hack" kanalin ismidir. Kanal isimlerinin önüne her zaman "#" işareti gelir. "zorgo eiji .." şeklinde sıralanan isimler ilgili kanalda bulunan kişilerin takma adlarıdır (nick name). Bazı takma adlardan önce görülen "@" işareti, o kişinin kanal operatörü olduğunu belirtir.

Bağlandığınız IRC servisindeki kanala, dünya üzerindeki diğer tüm servislerden de ulaşılır. Ancak, bazı IRC Servisleri yerel hizmet verebilirler.

8.4.6. Kanal Operatörü nedir?

Kanal Operatörü, o kanalı ilk oluşturan kişidir (/whois komutu verildiğinde takma adlarının başında @ işareti vardır). Ve, o andan sonra o kanala gelen kişileri kanaldan ATMAK ta dahil bazı ekstra yetkileri olur.

8.4.7. Kendim nasıl yeni bir kanal oluşturabilirim?

Kanal oluşturmak için "/join" komutu kullanılır. "/join orhan" komutu, eğer orhan isminde bir kanal varsa beni o kanala koyar; yoksa yeni bir kanal oluşturur. Siz iyisi mi /help ile gelen bilgileri iyice bir okuyun !!!.

8.4.8. Peki ya sonra?

Sonrası, klavyeden yazdığınız herşey kanaldaki herkese aynı anda iletilecektir. :-) Aslında IRC'de mesaj yazdığımız alan ile IRC komutlarını verdiğimiz alan (ortam) aynıdır. IRC komutlarını normal mesajlardan ayıran ise, komutların başındaki "/" işaretidir.

8.4.9. Önemli IRC Komutları 

      Yazdığınız Komut       Ne işe yarar?
      -------------          ------------
      /join #css             #css isimli kanala gir
      /who #css              Kanaldaki kişiler hakkında bilgi sor
                             @ = kanal op., * = IRC operatörü
      /ping #css             Sizin yazdığınız mesajların ortalama ne kadarlık bir
                                  gecikmeyle diğerlerine iletildiğini sor
      herkese merhaba        #css deki herkes ekranında şu mesajı görecek :
                                  takma_adınız> herkese merhaba
                             (You need not type in your own nick.)
      /me is Phobos          #css deki herkes sizin takma adınızın
                                  * Phobos olduğunu görecek
      /leave #css            Kanaldan çık
      /whois Diamos    ya da
      /whois Titan           Diamos ve Titan takma adlı kişiler hakkında bilgi istiyorsunuz
      /whois <takma adınız>  Diğerlerinin whois ile sizin hakkınızda aldığı bilgiler
      /nick Phobos1          Takma adınızı "Phobos1" yapıyorsunuz
      /nick Phobos           Takma adınızı tekrar "Phobos" yapıyorsunuz
      /msg Titan Selam       Titan'a özel mesaj. Sadece o görebilir; diğerlerine iletilmez.
      /msg Diamos N'aber?    Diamos'a özel mesaj. Sadece o görebilir; diğerlerine iletilmez.
      /ping Diamos           Mesajlarınızın Diamos'a ne kadar zamanda gittiğini verir.
                                  (Diamos ve sizin aranızdaki mesaj hgecikme zamanı)
      /help                  Bazı IRC sistemlerinde komutlarla ilgili yardım..
      /quit Hoscakalin       IRC'den tamamen çıkıyorsunuz

8.4.10. Konuşmalarda sıkça enteresan karakterler görüyorum. :-), :-((, ;-) gibi. Bunlar ne anlama gelir?

E-Posta'nın anlatıldığı kısımda bu konuda çok detaylı bilgiler var (3. Bölüm).

8.4.11. IRC hakkında daha fazla bilgiyi nereden alabilirim?

plain text, ps ve LaTeX formatlarında, ftp://cs-ftp.bu.edu:/irc/support den bir IRC Manual bulabilirsiniz. Ayrıca, aşağıda genel olarak IRC ve kullanımı ile ilgili bazı yararlı linkler var.

8.4.12. IRC kullanımında dikkat edilmesi gereken noktalar

8.4.13. Talk/Ntalk protokolü nedir? Nasıl kullanılır?

Talk (bazı sistemlerde ntalk), internet uzerindeki iki kullanıcının aynı anda karşılıklı mesajlaşmasını sağlayan bir protokol ve bu işi yapan programlara verilen genel addır. TALK kullanmak için hem sizin sisteminizde hem de karşı tarafta TALK DAEMON (Talk servis sağlayıcı) kurulu olmalı. Tabii bir de, konuşmak istediğiniz kişinin makinası açık olmalı.

TALK user@falan.filan.edu şeklindeki (ya da benzeri) bir komutla (user@falan.filan.edu yerine konuşmak istediğiniz kişinin adresini yazıyorsunuz) karşı tarafa onunla konuşmak istediğinizi belirtiyorsunuz (buna talk request adı verilir). Talk request alan kişi aynı komutla size cevap verince bağlantı kurulur ve ekranınız iki kısma bölünür. Bunlardan birinde sizin yazdıklarınız, diğerinde de karşı tarafın yazdikları vardır. Talk oturumunu kapatmak için CTRL-C ya da benzeri bir tuş kombinasyonu kullanılabilir. Ya da, kullandığınız talk programi menülü ise (WinTalk gibi), ilgili menüden 'Close Connection' yapabilirsiniz.

Wais

8.5.1. WAIS nedir?

WAIS (Wide Area Information Servers) değisik bilgi servislerindeki bilgilere ulaşmak için geliştirilen bir servis ve bu bilgileri indekslemek icin kullanılan sisteme verilen isimdir. Bu servisi kullanan programlar verilen bir anahtar kelimenin (keyword) içinde geçtiği dökümanların listesini isterler. Daha sonra program, bunların içinden seçeceği dosyanın/dosyaların bir kopyasını isteyebilir.

8.5.2. WAIS hakkında daha fazla bilgiyi nereden bulabilirim? ftp://ftp.bilkent.edu.tr/pub/INFO/Internet/Wais/ size wais hakkında daha fazla bilgi sağlayacaktır.

8.5.3. WAIS'i nasıl kullanabilirim? Bir çok yolu var: Kendi makinanızda swais, waissearch, xwais, gibi programları kullanırsınız. lynx, Mosaic, Netscape gibi doğrudan wais destekleyen programları kullanirsiniz (URL= wais://wais-servisi). Gopher içinden kullanırsınız. Web içinden kullanirsiniz. Örnekleri "Internet: Bilgiye Erişimin Yeni Araç ve Olanakları" isimli kitapçıkta bulunabilir. Bir diğer yol wais servis sağlayıcısına telnet yaparak wais kullanmaktır. Denemek için; telnet wais.wais.com user name : wais Bilkent ve Tübitak MAM herkese açık hesapları kullanarak ta wais kullanmak mümkün. telnet info.bilkent.edu.tr (vt100) user name : wais